Wandelroute Oorlog en bevrijding

Deze route leidt u langs diverse belangrijke locaties voor Brummen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Op de afbeelding met de route zijn bezienswaardigheden genummerd:

3. Het Oude Postkantoor: Oorlogsmisdaad Engelse parachutisten: Een open vrachtwagen met 25 gevangen genomen Engelse parachutisten minderde snelheid ter hoogte van het postkantoor. Twee mannen sprongen van de wagen af. De Duitse bewakers raakten in paniek. Een jonge SS’er liep om de wagen heen schoot zijn magazijn leeg op de weerloze krijgsgevangenen, 20 kogels. Onder veel geraas en getier hielden zijn collega’s de andere mannen in bedwang. Een heldenrol was weggelegd voor de Brummense huisarts, die de Duitsers tot bedaren bracht. Eén krijgsgevangene, majoor Anthony Hibbert, ontkwam. Vier Engelsen en één Duitser waren dood. Vele getuigen, inwoners van Brummen, waren verlamd van schrik. Nu dient het Oude Postkantoor als hotel.

1. Gaarkeuken: Hongerwinter 1944. Iedere dag werden meerdere teilen aardappels geschild en soep of een maaltijd gemaakt voor bewoners en vooral voor evacués uit Arnhem. Zij hadden immers geen moestuin.

7.  Concordia: Noodhospitaal: Het ziekenhuis in Zutphen was onbereikbaar door het afsluiten van de IJsselbrug. Het dorpshuis Concordia werd ingericht als noodhospitaal. De toneelzaal werd met een schot in tweeën gedeeld. Links de mannen, rechts de vrouwen, totaal 15 patiënten. Onder het biljart de overledenen, die de oorlog helaas niet overleefden. Vandaag de dag dient Concordia als gezellig Dorpslokaal.

14. Onderduikadres majoor Anthony Hibbert: Majoor Hibbert was de enige para die wist te ontvluchten na het drama bij het postkantoor. Hibbert kon zich verstoppen in een kast op de eerste verdieping, waarvan de deur onzichtbaar was gemaakt.

11. Klein Engelenburg: Commandopost NBS: Met de Bevrijding wierp de Ondergrondse zijn camou- flage af en toonde zich als het nieuwe gezag. De NBS, Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten, stond onder commando van Prins Bernhard. Niet te verwarren met NSB, die collaboreerde met de nazi’s.

17. Huis aan het spoor:  Het spoor tussen Arnhem en Zutphen werd door de Duitsers intensief gebruikt voor het vervoer van manschappen en materieel. Het spoor werd zeker vijf keer gebombardeerd waarbij de ramen kapot sprongen van het huis op Hazenberg nummer 2. Het gezin werd geëvacueerd naar de Gravenstraat.

4. Groot Engelenburg: executie verzetsmensen: Het grootste oorlogsdrama van Brummen is de executie van acht verzetsmensen door het beruchte Jagd-Kommando Pieters. Op 6 april 1945 streek dit Kommando neer in Brummen om het ‘broeinest van verzet’ te bestrijden. Met harde hand werden arrestaties verricht, op brute wijze werden verdachten verhoord. Er werd gezopen, er werd gedreigd en gemarteld. De Canadezen naderden en SS-kopstukken besloten dat de ergst gefolterden niet mochten overleven. Hun getuigenissen zouden te belastend zijn. De acht mensen zijn doodgeschoten op de vlonder van de vijver van Groot Engelenburg.

5. Groot Engelenburg: Kaalknippen: Kort na de oorlog werden de zogenaamde ‘moffen- meiden’ in het hele land kaalgeknipt. In Brummen werden acht vrouwen opgepakt. Het kaalknippen gebeurde door een evacué uit Arnhem, Brummense kappers weigerden.

13. Huis 't Hammeler: Vanuit zijn huis ’t Hammeler verrichte verzetsman Lout baron Van der Feltz verzetswerkzaamheden. Hij bereidde de gedurfde actie Pegasus-1 voor. In de nacht van 22 op 23 oktober 1944 zijn ruim 150 Engelse piloten, ook majoor Hibbert, over de Nederrijn gezet naar bevrijd gebied.

9. Gemeentehuis: Overval op de kluis van het distributiekantoor: Middenin de nacht in mei 1944 deed de Ondergrondse van Brummen een overval op de kluis van het distributiekantoor. De buiten was groot, ruim 23.000 rantsoenbonnen. Een grote strop voor de Duitsers. De daders werden niet achterhaald, de verdachten gaven geen krimp.

8. Geheime locatie voor de Ondergrondse: Arnhemsestraat 27 deed dienst als evacuatiebureau maar ook als vergaderplek voor de Ondergrondse. Wat deden ze? Radio’s terugpikken, mensen over de IJssel zetten, briefjes bezorgen, Radio-Oranje berichten luisteren en uittypen op heel dun papier, Engelse para’s en piloten onderdak geven en doorsluizen naar bevrijd gebied.

16. Joods manufacturenwinkeltje: In Brummen woonden enkele Joodse gezinnen en Joodse onderduikers. Het gezin van het handwerkwinkeltje dook onder in 1942 maar werd verraden en opgepakt door de Duitse SD.

2. Todthuis: Alle mannen tussen 14 en 60 jaar aan de schop! Ter versterking van de IJssellinie groeven de mannen uit Brummen loopgraven en tankgrachten met de hand en de schop. Voor een ruim schootsveld verwijderden zij bomen en meidoornheggen. Ieder morgen 6.00 uur verzamelen.